Ronald Plasterk schreef dit voorwoord van de bestseller De Stikstoffuik, het boek dat in het voorjaar het stikstofdebat openbrak en wekenlang het bestverkochte boek van Nederland was.

Voorwoord

Het huidige stikstofbeleid heeft rampzalige gevolgen voor de samenleving als geheel, ondanks dat het volgens de regels van onze democratie tot stand gekomen is. Hoe dat kan? Het is niet ongebruikelijk dat er democratische besluiten worden genomen waarvan de exacte uitwerking niet wordt voorzien. We leven in een democratische rechtstaat, en in die twee woorden ligt een spanning besloten: de democratie stelt wetten vast (ook internationale verdragen worden als wet behandeld), en vervolgens zijn we een rechtstaat, wat betekent dat de rechterlijke macht concrete zaken toetst aan de wetten.

De reden dat de consequenties van wetten niet altijd ten volle worden voorzien, is bij uitzondering dat de wetgevende macht – regering en parlement – onvoldoende de consequenties heeft doordacht. Maar vaker is de reden, dat zich na het vaststellen van een wet nieuwe, onvoorziene situaties voordoen. Vaak had de wetgever nadrukkelijk de bedoeling om een algemene regel te stellen en de individuele invulling te laten ontstaan via jurisprudentie – uitspraken in rechtszaken – omdat wetsteksten niet altijd recht doen aan individuele situaties.

En daar gaat het soms dramatisch mis. Dat komt deels door de toenemende invloed van internationale verdragen in combinatie met de huidige, betwiste praktijk dat activistische organisaties namens de burgers van Nederland rechtzaken kunnen aanspannen. Ze mogen dat doen zonder dat ze hoeven aan te tonen dat ze namens die burgers spreken. Denk hierbij aan Urgenda, Mileudefensie, of actiegroepen voor het toelaten van asielzoekers. Daar komt bij, dat sommige rechters inderdaad vol trots hebben toegegeven dat ze een wet of verdrag een extensieve uitleg gaven, wat betekent dat ze de reikwijdte van die wet bewust ver hebben opgerekt.

Een extreem voorbeeld waarin deze combinatie van factoren de democratie volledig buitenspel zet en consequenties heeft die door de wetgever beslist niet bedoeld waren, is het stikstofbeleid. De budgetten die de gemiddelde Nederlander via de belasting uitgeeft aan het stikstofbeleid zijn in vergelijking met omliggende landen buitensporig hoog, de schade voor boeren, vissers, woningbouw, consumenten, kortom voor de hele samenleving is ongekend. Daarbij speelt mee dat de gemiddelde politicus, inclusief de betrokken ministers, als alfa’s geen enkel idee bleken te hebben waar ze over praatten. Ze wisten het verschil niet tussen stikstof en CO₂, maar ook niet tussen een element en een verbinding, laat staan tussen een kation en een anion.

Er is nauwelijks kritiek geweest op de kern van het stikstofbeleid van dit kabinet. En het is in de kern een krankzinnig beleid, omdat de stikstofuitstoot de afgelopen dertig jaar niet is toegenomen, maar juist een factor drie is afgenomen, en er dus werkelijk geen enkele reden is voor panische ingrepen. Terwijl de acute noden in andere sectoren van de samenleving immens zijn, worden hier tientallen miljarden euro’s weggegooid.

De enkeling die in de alfahel het beta-hoofd koel hield en vanaf het begin nuchter en kritisch is geweest, is de fysicus en wetenschapsjournalist Arnout Jaspers. In dit verstandige boek vol nuttige feiten toont hij het absurde van het beleid aan. Jaspers heeft geen enkel belang bij de zaak, en wordt uitsluitend gedreven door een aanstekelijke verbazing, die al snel overloopt in verontwaardiging over zoveel onbenulligheid en knulligheid. Dit boek staat tjokvol feiten, en iedereen zou het moeten lezen, zeker elke politicus of politiek geïnteresseerde. Na het lezen van dit boek kun je onmogelijk nog voorstander zijn van de huidige stikstofplannen van het kabinet.

Ronald Plasterk,
Amsterdam 19 Januari 2022

********************************************

De bestseller De Stikstoffuik is hier te bestellen.